Empathie in de liefdesrelatie. Hoe werkt dat?

Empathie in de liefdesrelatie. Hoe werkt dat?

Wat verstaan we onder empathie?

Het woord empathie is afgeleid van het Griekse woord empatheia, wat invoelen betekent. Empathie is dus het vermogen om de gevoelens van een ander te begrijpen door deze in te voelen. Inmiddels weten we dat mensen spiegelneuronen hebben waarmee we een idee krijgen van wat anderen voelen. Door onze spiegelneuronen kunnen we emoties aanvoelen en het gedrag van anderen betekenis geven.

Spiegelneuronen zorgen er dan ook voor dat we ons kunnen inleven in een ander. Ons empathisch vermogen is hieraan verbonden en zorgt voor onze betrokkenheid bij de ander. Ons lichaam bootst onbewust de gezichtsuitdrukking of lichaamshouding van de ander na; we reageren dan op een emotioneel niveau en bieden een of andere vorm van hulp aan.

Een negatieve interactiecirkel

Ondanks deze spiegelneuronen kunnen niet alle mensen resoneren met begrip voor wat een ander voelt. Daar zijn soms medische redenen voor (bijvoorbeeld psychische aandoeningen, autisme, enz.). Echter, de meest voorkomende reden voor een gebrek aan empathie is de negatieve cyclus waarin stellen terecht kunnen komen. De duivelse dans van aanklampen en terugtrekken. Wanneer stellen niet langer in elkaars behoeften voorzien, kunnen deze destructieve interacties ontstaan.

Wanneer we het gevoel hebben dat onze partner er emotioneel niet voor ons is, geven onze hersenen een alarmsignaal af. We gaan in de overlevingsmodus – vechten (achtervolgen), vluchten (terugtrekken) of bevriezen. Dit overlevingsmechanisme helpt ons als waarschuwing wanneer er werkelijk gevaar dreigt. Echter, in ons dagelijks samenzijn zorgt dit overlevingsmechanisme ervoor dat we niet langer in staat zijn te verbinden.

Er ontstaat een negatieve interactie cyclus waarbij beide partners getriggerd worden. Ik noem het ook wel; ‘het hechtingsalarm gaat af’. Het voorkomt dat stellen echt aanwezig kunnen zijn bij elkaar. Het is namelijk zo dat als we bezig zijn met overleven (hyperwaakzaam worden voor bedreigingen), we niet langer in staat om de boosheid of het verdriet van onze partner te ontvangen.

Empathie heeft verbinding nodig

Brené Brown liet in 2012 een prachtige korte animatiefilm zien in haar Power of Vulnerability Ted Talk. Ze laat ons op prachtige wijze zien hoe empathie eruit ziet en aanvoelt.

Het goede nieuws is dat empathie en verbinding iets is dat stellen kunnen ontwikkelen. Emotional Focused relatietherapie helpt koppels de destructieve patronen te ontrafelen die hen hebben gevangen houdt in hun reactieve cyclus. Het begrijpen van iemands houding in de cyclus, evenals de emoties en behoeften die hieronder liggen, maakt dat angstige, verontrustende gevoelens kalmeren. Het stelt koppels in staat nieuwe manieren te ontdekken om elkaar te benaderen; vanuit meer veiligheid en hernieuwd vertrouwen, kunnen zij zich verbinden.

De reis van de held; over jouw persoonlijke ontwikkeling

De reis van de held; over jouw persoonlijke ontwikkeling

Hoe je jouw reis van de held kunt gebruiken voor persoonlijke ontwikkeling

Je innerlijke waarden, liefde, beloning, goedkeuring, eer, status, vrijheid, overleven … het is een greep uit de vele aspecten van de reis van een held; Het boek van Joseph Campbell ‘A Hero’s Journey’. We vinden de betekenis van de reis van de held niet in het doden van de draak of het redden van de prinses – dit zijn kleurrijke metaforen en symbolen voor een belangrijker doel. In de reis van een held gaat het over Vechten tegen innerlijke en uiterlijke demonen, confrontaties met pestkoppen of projecties en het vinden van je ultieme partner symboliseren een doorgang door de vaak verraderlijke ‘donkere’ tunnel van zelfontdekking en individualisering naar volwassenheid.

Aan het einde van elke reis (als er zo’n einde is), ben je anders soms uiterlijk, maar altijd intern veranderd.

Laten we de betekenis van de reis van de held onderzoeken en zien hoe deze van toepassing is op psychologische ontwikke-ling en ons vermogen om meer van ons potentieel (wat al aanwezig is maar vraagt om bewustzijn) te realiseren”

Wat is de reis van de held?

Joseph Campbell, de schrijver van a Hero’s Journey, was een nieuwsgierige mytholoog. Op het gebied van mythologie hebben de meeste geleerden hun tijd geïnvesteerd in het onderzoeken hoe de mythen van de ene cultuur anders zijn dan de andere. Daarentegen zocht zocht Campbell naar de overeenkomsten. En zijn studies resulteerden in wat de monomyth wordt genoemd.

De monomyth is een universele verhaalstructuur. Het is een soort verhaalsjabloon die een personage door een reeks fasen leidt.

De hoofdpersoon in de monomyth is de held. De held is geen persoon, maar een archetype – een set universele afbeeldingen gecombineerd met specifieke gedragspatronen. Denk aan een hoofdpersoon uit je favoriete film. Hij of zij vertegenwoordigt de held. De verhaallijn van de film speelde de reis van de held na. Het Hero-archetype zit in de psyche van elk individu, wat een van de belangrijkste redenen is waarom we graag naar verhalen luisteren en kijken.

Campbell begon de patronen van deze monomyth te identificeren. Keer op keer was hij verbaasd deze structuur te vinden in de culturen die hij bestudeerde. Hij zag dezelfde volgorde in veel religies, waaronder de verhalen van Boeddha, Mozes en Jezus Christus.

Waarom is de reis van de held relevant voor ons?

Waarom zouden we überhaupt de reis van een held willen verkennen? Hollywood heeft tenslotte vele van zijn films op deze reis van een held, gebaseerd. Wat voor relevantie heeft dit voor ons als individuen? Veel! Heel veel.

Als we het vandaag de dag over ‘mythe’ hebben, verwijzen we naar iets dat algemeen wordt aangenomen, maar niet waar is. Mythen echter, voor mensen als Campbell en Jung hadden een veel diepere betekenis. Een symbolische waarde. Voor hen vertegenwoordigen Mythen dromen van de collectieve psyche. Dat wil zeggen, als je de symbolische betekenis van een mythe begrijpt, leer je de psychologische onderstroom kennen – inclusief verborgen motivaties, interne conflicten en verlangens – van de mensen.

Omdat de reis van de held een monomyth vertegenwoordigt die we in de meeste, zo niet alle, culturen kunnen waarnemen, vertegenwoordigt het een proces dat uitermate relevant is voor de hele menselijke ontwikkeling.

Wat is dit proces?

De reis van een held vertegenwoordigt het proces van persoonlijke transformatie van een onschuldige kind naar een volwassen volwassene.

Elk kind wordt geboren in cultuur met reeds bestaande regels en overtuigingen van een groep mensen. Familie. Door de Heldhaftige inspanningen kan het oudere kind (de puber) zich uiteindelijk losmaken van deze conventies. Hij of zij moet zichzelf overstijgen om zichzelf te ontdekken. Kortom: elk kind wordt volledig compleet geboren en langzaam past het zich aan aan de normen en waarden van de context waarin hij of zij opgroeit. Er ontstaat een spanningsveld tussen authenticiteit en erbij horen. Aanpassing is overleving. We willen bij ons gezin, bij onze familie horen. Zonder hun liefde, kunnen kinderen zich niet ontwikkelen.

De reis van de held is te beschouwen als een tomtom voor zelfontwikkeling. Alleen als we deze route bewust zijn en kiezen om deze te gaan, kan het veel waarde voor ons hebben.

Voordat we beginnen aan de reis, neem ik je mee in een filmpje van Joseph Campbell:

Mocht je hiernaast meer willen zien van Joseph Campbell’s Hero’s Journey raad ik je aan om ‘Finding Joe’ te kijken. Een mooie , informatieve documentaire. https://www.youtube.com/watch?v=s8nFACrLxr0 van 120 minuten.

De 3 belangrijkste fasen van de reis van de held

Laten we de reis van de held aanvangen als het gaat om inzage geven in de structuur. Om vervolgens in afzonderlijke artikelen fase voor fase apart in te gaan op wat elke fase betekent in de context van volwassenheid.

Fase 1: vertrek

Campbell noemde het vertrek van de eerste fase of de oproep tot avontuur. De held vertrekt van de wereld die hij kent. Luke Skywalker verlaat zijn thuisplaneet om zich bij Obi-Wan aan te sluiten om de prinses te redden. Neo wordt losgekoppeld van The Matrix met de hulp van Morpheus en zijn bemanning.

In de vertrekfase van de reis van een de held verlaat je de veiligheid van de wereld die je kent en bent klaar voor het onbekende.

Campbell schrijft over deze fase in The Hero with a Thousand Faces:

Deze eerste stap van de mythologische reis – die we de ‘oproep tot avontuur’ hebben genoemd – betekent dat de lotsbestemming de held heeft opgeroepen en zijn spirituele zwaartepunt heeft overgedragen van binnen de grenzen van zijn samenleving naar een onbekende zone.

Fase 2: initiatie

Nu moet de held een reeks beproevingen en beproevingen doorstaan. De reis van de held is niet veilig. Hij of zij wordt getest in zijn strijdvaardigheid.

Diezelfde held slaagt misschien niet in elke actie, maar moet doorgaan: ontmoet bondgenoten, vijanden en mentoren met bovennatuurlijke hulp tijdens de inwijdingsfase.

Fase 3: terugkeer

Na de beproevingen en ontberingen van het avontuur te hebben doorstaan, keert de held terug naar huis. De held is echter niet meer dezelfde als na vertrek. Door het rijpingsproces van de ervaring heeft een interne transformatie plaatsgevonden. Dus het kind is volwassene geworden.

Luke is nu een Jedi en is tot vrede gekomen met zijn verleden. Neo omarmt zijn lot en bevrijdt zich van de conventies van The Matrix.


Even een pas op de plaats maken: hoe ziet jouw heldenreis eruit?

Voordat we de stadia van de monomyth nader bekijken, gaan we kijken naar wat deze drie fasen onthullen over onze zelfontwikkeling.

Fase 1 vertegenwoordigt onze comfortzone: We voelen ons hier veilig omdat het ons bekend is.

Fase 2 en 3 vertegenwoordigen echter het onbekende. Om het onbekende te omarmen, moeten we onze veiligheid loslaten.


Abraham Maslow wijst erop dat we gedurende onze hele leven worden geconfronteerd met een voortdurende reeks keuzes tussen veiligheid en groei, afhankelijkheid en onafhankelijkheid, regressie en progressie, onvolwassenheid en volwassenheid.

Maslow schrijft hierover:

We ontwikkelen ons wanneer de vreugde van groei en bezorgdheid over veiligheid groter zijn dan de bezorgdheid over groei en de vreugde van veiligheid.

Nu wordt wellicht duidelijk waarom zo velen van ons de oproep tot avontuur weigeren. We houden namelijk vast aan de veiligheid van het bekende in plaats van de ‘vreugde van groei’ te omarmen dat alleen van het onbekende ons biedt.

Kijk tijdens je tomtom momenten waarop je de reisstappen van jouw heldenreis kunt vastleggen, of je kunt bepalen hoe ze van toepassing zijn op je ontwikkeling.

Stap 1: De gewone wereld

Voordat een potentiële held de bijzondere wereld kan betreden, moet hij eerst in de gewone wereld leven. De gewone wereld is voor ieder van ons anders – het vertegenwoordigt onze normen, gebruiken, geconditioneerde overtuigingen en gedragingen. In The Hobbit is de gewone wereld de Shire waar Bilbo Baggins samen met alle andere Hobbits – tuinieren, eten en vieren – een eenvoudig leven leidt. Romanschrijver J.R.R. Tolkien contrasteert dit leven in de Shire met de bijzondere wereld van tovenaars, krijgers, mannen, elven, dwergen en kwade krachten die aan de rand van de wereldoorlog staan.

Stap 2: De roep van het avontuur

De roep van het avontuur markeert een overgang van de gewone wereld naar de bijzondere wereld. De held maakt kennis met zijn zoektocht met grote gevolgen. Angst voor verandering en dood leiden de held er echter vaak toe de oproep tot avontuur te weigeren. De gewone wereld vertegenwoordigt onze comfortzone; de bijzondere wereld staat voor het onbekende. De held verzet zich aanvankelijk tegen verandering, maar wordt uiteindelijk gedwongen een kritische beslissing te nemen: ga op avontuur of blijf voor altijd in de gewone wereld met zijn illusie van veiligheid. Dit bepalende moment helpt de held om … vul maar in. Dat is voor iedereen een uniek moment.

Stap 3: de eerste drempel overgaan

In zekere zin is dit het punt van no return. Zodra de held over de onstabiele hangbrug is gelopen, staat hij/zij strak van de spanning. Er is immers geen weg terug, niet de manier waarop hij/zij kwam tenminste. De eerste drempel markeert een belangrijke beslissing: “de wereld rondreizen.” “mijn fysieke gezondheid veranderen.” “een boek schrijven.“mijn studie volbrengen” “Ik ga meer van mezelf laten zien.” Het eerste moment van vervulling is een prestatie op zich; het is echter ‘slechts’ het eerste moment van vele keerpunten.

Lees ook: met vallen en opstaan

Stap 4: Beproevingen, vrienden en vijanden

Tijdens de reis van de held ontmoet je, als hoofdpersoon, veel obstakels. Sommige mensen proberen je misschien te stoppen tijdens je zoektocht, mogelijk door te zeggen dat je onredelijk of onrealistisch bent. Weet echter dat deze droomstoppers, vaak slim gemaskeerd, positieve intenties lijken te hebben. Maar ze belemmeren je ontwikkeling vanuit hun eigen, veilige comfortzone. Je vermogen om obstakels op je pad te herkennen en je aan te sluiten bij supporters tijdens je avontuur, is van cruciaal belang voor het succes van je missie. In sommige gevallen kan zelfs je coach of therapeut als medestander dienen. Omdat maar weinig mensen de reis van hun held naar volwassenheid voltooien, zullen de mensen onbewust proberen de jouwe te saboteren.

Lees ook: oog in oog met de vijand

Stap 5: Je ontmoeting met de mentor

Over het algemeen wordt de held al in een vroeg stadium van het avontuur opgeluisterd door de aanwezigheid van een wijze wijze. In verhalen gesymboliseerd als een magische raadgever, een teruggetrokken kluizenaar of een wijze leider. De rol van de mentor is om je te helpen. Denk aan Obi-Wan, Yoda, Gandalf of Morpheus. Soms gehuld in mysterie en geheime taal, manifesteert een mentor wanneer de held klaar is. Maar onze moderne wereld is uitgeput van wijze ouderlingen of sjamanen die de jongere generatie effectief kunnen zegenen. Voor de meesten van ons is het aan te bevelen om wijze raad te vragen aan je innerlijke gids, die intuïtieve stem binnenin.

Lees ook: we hebben anderen nodig

Stap 6: De donkere kant

De volgende belangrijke drempel is vaak verraderlijker dan de eerste. Bij het betreden van het kasteel van de slechterik of het landhuis van de kwaadaardige miljardair brengt deze tweede belangrijke beslissing de held gewoonlijk met aanzienlijke fysieke en psychologische risico’s. Binnen de muren van de binnenste grot ligt de hoeksteen van de speciale wereld waar de held zijn doel nadert.

Voor een man vertegenwoordigt de de donkere kant het Moedercomplex, een regressief deel van hem dat probeert terug te keren naar de veiligheid van de moeder. Wanneer een man op zoek is naar veiligheid en comfort – wanneer hij verwennerij eist – betekent dit dat hij verzwolgen wordt door zijn ego; de kant die angst vertegenwoordigt. Voor een vrouw geldt eigenlijk hetzelfde – wanneer zij aandacht eist of zichzelf wegcijfert – betekent het dat zij in contact is met de angst om niet genoeg te zijn. Of niet belangrijk. Het houd haar weg bij het vermogen lief te hebben.

Lees ook: de donkere kant van ons bestaan

Stap 7: Momenten van wanhoop

Geen zinvol avontuur is gemakkelijk. Er zijn veel gevaren op weg naar groei, ontdekking en zelfrealisatie (Maslow weer). De held wordt geconfronteerd met een groot obstakel en de toekomst begint er somber uit te zien: een verlies, mentale gevangenschap of een dreigende nederlaag op het slagveld. Het lijkt erop dat het avontuur tot een trieste conclusie zal komen, omdat alle hoop verloren lijkt te zijn. Maar er blijft hoop en het is op deze momenten van wanhoop dat de held toegang krijgt tot een verborgen deel van zichzelf – nog een laatste druppeltje energie, kracht, geloof of creativiteit vindt om zijn weg uit de buik van het beest te vinden. De held moet vertrouwen op een innerlijke kracht waarvan hij niet weet dat hij die bezit.

Stap 8: De beloning

Nadat de held zijn vijand heeft verslagen, ontvangt hij of zij de prijs. De held trekt het metaforische zwaard uit de steen en bereikt het doel dat hij of zij wilde bereiken. Of deze beloning nu in geld uit te drukken is, fysiek, romantisch of spiritueel is, de held is veranderd. En de mooiste beloning: dat waar de held aanvankelijk naar op zoek was, blijkt nu van ondergeschikt belang te zijn aan het heldenproces wat hij of zij heeft doorlopen. Misschien wilde je af van je financiële problemen? En ervaar je nu de meeste vreugde over het pad dat je bewandelt hebt om het te bereiken.

Stap 9: Terugkeer naar huis

Voordat het avontuur écht voorbij is, moet de held terugkeren naar de wereld waar hij vandaan kwam. Nog steeds liggen uitdagingen op de loer. Schurken die achterbleven, innerlijke demonen die terugkeren. De held moet omgaan met alle problemen die in deze fase van de reis onopgelost zijn gebleven. Door in contact te blijven met waarden en inzichten die je hebt opgedaan, de schaduwen te onderzoeken kan de held keuzes maken. Om blijvend te veranderen, gaat de held met grote regelmaat op zelfonderzoek uit. Hij kan gevaren en zwakke punten herkennen en daarop acteren.

Alle stappen van de reis van de held visueel

Waar ben jij op de reis van je held?

Als je dit alles hebt gelezen en tot je hebt laten inwerken, herken je dan al waar jij bent op jouw reis? Hoe ontvouwen de stappen uit de reis van een held zich in jouw leven?

Een aantal zaken zijn écht nog van belang om je te realiseren:

  1. Ieders reis is uniek – ondanks de gemeenschappelijke, universele structuur van deze reis van de held.
  2. Als je terugkeert naar eerdere fases, weet dan dat er ergens nog een aantal lessen geleerd mogen worden. Het is geen teken dat je gefaald hebt, het is wellicht een signaal dat je een waardevol moment over het hoofd hebt gezien. Weet dat alles wat niet geleerd is, zich herhaalt.
  3. In het begin gaat de reis van de held over prestatie. Het volgende is echter van belang: of je nu een succesvol bedrijf poogt op te bouwen, een gezin wil stichten of jeugdtrauma’s wil verwerken, het zijn allen omstandigheden die ons aanzetten om tot heldendom te komen.

Kortom: in de loop van deze zoektocht – als we bewuster worden – gaat de reis veelal nog over de interne groei die tot transformatie leidt. En minder over de externe omstandigheden.

Als laatste:

Het belangrijkste ingrediënt in de reis van elke held

Verhalen over het echte leven komen neer op één ding: problemen. De hoofdpersoon staat voor een probleem met de bedoeling deze te overwinnen. Anders gezegd: problemen vertegenwoordigen de essentie van lijden en hebben tevens de sleutel i zich tot groei. Zonder problemen – en de spanning die dit oplevert – is er geen reis om te gaan. De held moet zijn problemen onder ogen zien, zijn angsten overwinnen, zijn spanningen oplossen of falen. Dus als we de volgende keer op Netflix naar een spannende verhaal kijken, weet dan dat dit in de basis over jou en mij gaat.

Psychologische groei is het proces van het overwinnen van tegenslagen, beperkingen en geconditioneerd gedrag om uiteindelijk volwassen te worden.

Autonomie én verbondenheid; Een paradoxale twee-eenheid

Autonomie én verbondenheid; Een paradoxale twee-eenheid

Relaties – Emoties – Verbondenheid – Autonomie -EFT

Autonoom én verbonden? Hoe kan dat?

Barbara Veldt, EFT register therapeut, Amsterdam

25 April 2020

Samen in verbinding. Eigenheid behouden door autonomie. Een twee-eenheid: yin en yang. Maar hoe zit dat nu eigenlijk? Dit duo hoort bij elkaar maar dat is niet iets waar we ons bewust van zijn. De paradox van autonomie en verbinding.

We kennen de term autonomie eigenlijk vooral uit de ontwikkelingspsychologie; als onderdeel van de puberteit. Het staat synoniem aan zelfredzaamheid, de noodzakelijke voorwaarde om de volledige verantwoordelijkheid voor en controle over je eigen leven te nemen. Zonder autonomie of zelfredzaamheid is het gemakkelijk verstrikt te raken in de afhankelijkheid van anderen.

“Autonomie is het vermogen om op eigen, stevige benen te staan”

Wat is autonomie?

Autonomie wordt gebruikt in combinatie  met verschillende psychologische termen. Ik zou eerder willen beweren dat autonomie de optelsom is van ondergenoemde aspecten in onze ontwikkeling;

zelfredzaamheid dit is de woordenboekdefinitie van autonomie; je eigen regels bepalen en ernaar leven.

van jezelf op aan kunnen in staat zijn om jezelf een belofte te doen en deze na te komen, zoals je een belofte aan een goede vriend zou doen. Geef jezelf dezelfde zorgvuldige overweging die je van een vriend zou wensen.

zelfbeschikking je eigen toekomst bepalen door planning en zorgvuldige actie.

zelfvertrouwen de zekerheid die ontstaat door een gevoel van doelgerichtheid en het vertrouwen om je doel te bereiken.

zelfrespect waardering voor je eigen talenten en mogelijkheden, de erkenning dat je een gezond, bekwaam en liefhebbend persoon bent.

zelfmotivatie een verlangen om te creëren en iets van je leven te maken, ongeacht wat er tegenover staat. Maar met aandacht voor de voldoening die het geeft.

zelfliefde het vermogen om voor jezelf te zorgen en verantwoordelijk voor jezelf te zijn. Je bent accepterend naar jezelf toe. Zowel emotioneel, intellectueel, praktisch alswel als het gaat om je gezondheid, zorg je goed voor jezelf.

Waar dient autonomie toe?

Door het vermogen om voor jezelf te zorgen en verantwoordelijk te zijn voor alle facetten in jezelf , verwerf je:

Emotionele vaardigheden

De emotionele hulpmiddelen die nodig zijn om jezelf van afhankelijkheid te bevrijden. Wanneer een probleem zich voordoet, in plaats van iemand anders de schuld te geven, of “weg te rennen” door ontkenning of verslavend gedrag, leer je als een autonoom persoon de vaardigheden die nodig zijn om er mee om te gaan, ontdek zoveel mogelijk, overweeg vele opties, weeg de mogelijke uitkomst van elke optie af en vraag misschien advies en raad voordat u een beslissing neemt. Als autonoom persoon kun je direct om hulp vragen, maar je blijft zelf bepalen hoeveel en wat voor soort hulp je accepteert en je maakt duidelijke afspraken over wat er van je wordt verwacht.

Het vermogen gezonde relaties aan te gaan

De rolmodellen waarmee u geschikte vrienden en een geschikte partner kunt kiezen. De interactie die je met jezelf hebt, is een rolmodel voor al je andere relaties. Autonomie in jezelf leren helpt je ook om het bij anderen te zien. Als je een zorgzame, verantwoordelijke relatie met jezelf hebt, ontwikkel je een intern relatiemodel om te gebruiken als basis voor je vriendschappen en intieme relaties met anderen.

Een eigen leven

De puberteit is een cruciale fase in onze ontwikkeling. Daar waar we voorheen er nog op konden vertrouwen dat onze ouders beslissingen namen om ons te beschermen tegen de wereld buiten onszelf, kan het mechanisme van ouders nu contraproductief worden.

Ouderschap vraagt om flexibiliteit en dus vraagt het meebewegen op de golven van de ontwikkeling van hun kinderen. De praktijk is echter een weerbarstige; ze blijven beslissingen nemen, vinden het lastig los te laten en te vertrouwen op de verantwoordelijkheid van hun puber. En hoe begrijpelijk; diezelfde puber experimenteert, zet zich af en maakt zich – desnoods met kabaal – af van de ouders.

Loslaten en vertrouwen is het sleutelwoord; kinderen leren hun eigenwaarde, zelfrespect en zelfliefde ontdekken door de ogen van het vertrouwen dat ouders geven. Zo ontstaat ook autonomie.

De maatschappelijke waardering van autonomie

En daar zit een lastig dilemma in: want maatschappelijk voelen ouders een grote druk van buitenaf; je bent pas een goede ouders als je je kind verplicht naar school te laten gaan (en wat als dit elke dag een gevecht is?) Je bent pas een goede ouder als je liefdevol uitspreekt; ‘en ik weet wat het beste is voor mijn kind’. Helaas is het beste meestal afgemeten aan de maatschappelijke norm. Of is hierin de verwachting van de ouders opgesloten. Het is dus maar de vraag of ouders daarin écht afstemmen op hun bijna jong volwassen kind.

Autonomie wordt in onze samenleving onbewust, maar wel actief, ontmoedigt. Er heerst een algemeen aanvaard idee van de ‘plicht’ van ouders om de verantwoordelijkheid ‘zo lang mogelijk’ te dragen. Op de een of andere manier lijkt ‘zorg’ voor het kroost tot een ultieme vorm van liefde te zijn verheven en elke vorm van zelfzorg, geïnterpreteerd te worden als egoïstisch of vreemd. Het lijkt de schaduwzijde van een welvaartssamenleving waarin prestatie, geld en/of zorg meer waardering krijgen dan de ontwikkeling van autonomie. Ouders pamperen erop los. En houden daarmee het kroost langer afhankelijk dan wenselijk.

Met andere woorden:

Ouders hebben dus een belangrijke rol in de autonomievorming van hun puber. Als ze hun taak als verzorger kunnen omvormen naar een meer coachende, volgende rol, ontwikkelt hun kind het vertrouwen en de eigenwaarde die noodzakelijk is om op eigen benen te staan. Autonomie gaat dus om veel meer dan zelfstandigheid ( dit zijn vaardigheden). Autonomie is het vermogen om vanuit liefde, acceptatie en vertrouwen uit te vliegen en een eigen leven te leiden. Met eigen keuzes. Eigen waarden. Eigen behoeften en eigen anders mogen zijn. Als het jong volwassen kind al iets van de waarden van zijn ouders meeneemt in volwassenheid, is dat omdat hij/zij daar een bewuste keuze in heeft gemaakt. Dan is er sprake van eigenaarschap.

“Alleen een persoon die volledig in staat is om voor zichzelf te zorgen, kan vrij zijn om lief te hebben en vrij geven”

De relationele waardering van autonomie

In tegenstelling tot de maatschappelijke overtuigingen, versterken onafhankelijkheid en autonomie de relaties met anderen en maken het geven en ontvangen echt onvoorwaardelijk. Alleen een persoon die volledig in staat is om voor zichzelf te zorgen, kan vrij zijn om lief te hebben en vrij te geven; afhankelijke mensen geven wel maar vragen er (onbewust) iets voor terug; erkenning, waardering of aardig gevonden willen worden.

Hieronder vind je een aantal voorbeelden die je inzicht geven in wat autonomie precies is:

Je doet al jaren aan meditatie en sinds twee maanden heb je een nieuwe liefde. Hij vindt meditatie iets voor zweverige types en maakt er steeds grapjes over. Afhankelijkheid: je trekt je zijn grapjes aan en langzaam worden je meditaties minder tot aan de dag dat je in bed blijft liggen. Net als hij. Autonomie: je gaat het gesprek met hem aan en vertelt hem dat mediteren belangrijk voor je is. Je neemt hem mee hoezeer het jou geholpen heeft in tijden waarin het niet zo goed met je ging. Je vraagt hem om zijn grapjes erover, achterwege te laten.

Je hoort dat een vriendin geruchten over jou heeft verspreid. Afhankelijkheid: Je bent gekwetst en verward, maar je vraagt haar er niet naar; je laat de vriendschap gewoon verslechteren. Autonomie: Je bent gekwetst en verward, dus je vraagt haar om met je te lunchen. Tijdens de lunch vertel je haar wat je hebt gehoord, vraag je of het waar is en krijg je een uitleg die zaken ophelderen.

Een goede vriend, die een aantal ongelukken heeft gehad, vraagt jou om jouw auto te lenen. Afhankelijkheid: Je maakt je er zorgen over, maar je geeft hem de autosleutels. Autonomie: Je zegt: “Het spijt me. Ik zou graag willen helpen, maar ik wil je mijn auto niet lenen. Ik heb m zelf hard nodig en gezien jouw rijstijl, vertrouw ik mijn auto niet aan je toe. Kan ik je ergens heen brengen?”

Wil je elk artikel lezen nog voordat het gepubliceerd is?
Meld je dan aan voor de nieuwsbrief!

10 + 15 =

De reis van een held (7) – de donkere kant van ons bestaan

De reis van een held (7) – de donkere kant van ons bestaan

De reis van een held; de donkere kant van ons bestaan.

Wat gaat de fase over als we in de donkere kant van ons bestaan terechtkomen? De ongelukkige, wrede waarheid is dat sommige van onze slimste, knapste, meest hardwerkende en getalenteerde presteerders, de eersten zijn die in een depressie terechtkomen. De donkere nacht van ons bestaan is het moment waarop het lijkt dat al onze aangeboren capaciteit onvoldoende is. Het is dát moment in Die Hard dat John McClain, uitgeput en ontmoedigd, een agent vraagt ​​om zijn vrouw te vertellen dat hij van haar hield. Het is het moment in The Wizard of Oz waarop Dorothy, opgesloten in de toren, het zand uit de zandloper ziet rennen. Lees ook: De reis van de held; over onze persoonlijke ontwikkeling

Verraad. Nederlaag. Verlies van hoop. We hebben in ons leven crisis nodig om het leven de kant uit te sturen die we voor onszelf wensen. Ik kan het niet mooier, vrolijker of optimistischer maken. Om te groeien is het nodig dat je de bodem gevoeld hebt. Als je nog nooit plat op je gezicht bent gevallen, heb je gewoon nooit het uiterste uit jezelf gehaald. Het enige dat de knop “groei” in uw hersenen activeert, is falen. No pain, no gain. De donkere kant van ons bestaan helpt ons naar het licht.

Stap 7: de donkere kant van ons bestaan – de crisis

De grot – als metafoor voor de donkere kant van ons bestaan – kan veel dingen vertegenwoordigen in het verhaal van de held: zoals een werkelijke locatie waar een vreselijk gevaar ligt of een innerlijk conflict dat de held tot nu toe niet heeft moeten doorstaan. Terwijl de held de grot nadert, moet hij de laatste voorbereidingen treffen voordat hij die laatste sprong in het grote onbekende maakt.

Bij de drempel van de binnenste grot kan de held opnieuw geconfronteerd worden met enkele van de twijfels en angsten. Dezelfde als die voor het eerst aan de oppervlakte kwamen bij zijn oproep tot avontuur. Hij heeft misschien wat tijd nodig om na te denken over zijn reis en de verraderlijke weg die voor hem ligt om de moed te vinden om door te gaan.

Deze korte adempauze helpt het publiek de omvang van de beproeving te begrijpen die de held wacht en escaleert de spanning in afwachting van zijn ultieme test.

De zevende stap in de reis van volwassenheid betreft de schaduwzijde van al je inspanningen. Wat als je enorm je best doet en het is niet genoeg? Als je ergens om geeft en het gaat niet de kant op die je wenst voor jezelf? Wat als…? We kunnen te maken hebben met tegenslagen, wanhoop, verraad of onmacht. Het kan zijn dat we het niet meer weten en verteerd worden door twijfel. Het kan voelen als het einde van de wereld.

Deze fase wordt wel ‘de donkere nacht van de ziel’ genoemd. Een soort existentiële crisis, die een pijnlijk dip vereist voordat je tot volledig bewustzijn komt. Als je deze ervaart en niet weet wat er gebeurt, kan het een angstige, onzekere periode zijn.

In mijn dagelijkse praktijk zie ik de fase die de donkere kant van ons bestaan vertegenwoordigt, op hele verschillende manieren tot uiting komen: ‘onverwachte’ relatieproblemen, financiële debacles, familieruzies en mensen die zich daadwerkelijk met depressieve klachten melden: ze hebben zo hun best gedaan, hard gewerkt en het was niet genoeg. Ze zijn van hun zadel gevallen en willen niets liever dan er meteen weer opspringen.

Alleen het lukt niet. Het is een plek die uiteindelijk zeer transformerend kan zijn. Maar dat is niet wat ik ze meegeef. Want natuurlijk hebben ze recht op hun eigen pad, hun eigen ervaringen hierin. Toen ik mijn eigen crisis in dit leven had, heb ik deze tot in de diepte gevoeld en daar de tijd voor genomen. Het was uiteindelijk – ondanks de verliezen en de pijn – bevrijdend maar dat voelde zo met terugwerkende kracht.

artikel: de reis van de held - over de donkere kant van ons bestaan

Hoe herken je deze fase? Er zijn eigenlijk best een aantal aanwijzingen die kenmerkend zijn voor deze fase. Hieronder noem ik er een aantal:

1. Je bent in de war omdat je het gevoel hebt dat je er nu ‘zou moeten’ zijn.

Dat is het geval met deze donkere kant – het komt meestal precies op het moment dat je alle reden hebt om tevreden te zijn. Wie herkent het dertigers dilemma hierin? Wat er gebeurt, is dat je ziet hoe de externe dingen je niet gelukkiger hebben gemaakt. Je illusies over wat er echt toe doet, staan op klappen. Het deel van jou dat nog steeds dingen van buiten achtervolgt om je vervuld te voelen, spat uiteen. Lees ook: met vallen en opstaan

2. Je voelt je overweldigend vastzitten of ‘verloren’.

Het gevoel van vastzitten komt meestal naar voren wanneer je de beperkingen die je jezelf oplegt, begint te herkennen. Je ‘verloren’ voelen betekent gewoon dat je niet langer leeft volgens het script dat je zelf hebt bedacht – je opent je voor een geheel nieuwe manier van leven en een totaal nieuw leven … natuurlijk voelt het alsof je niet weet waar je bent op weg.

3. Je begint steeds minder bezig met mensen te imponeren..

In plaats daarvan heb je meer aandacht voor écht contact. Je beseft dat er twee manieren zijn om met mensen om te gaan: proberen hun goedkeuring te krijgen door ‘beter’ te zijn dan zij, of proberen echt contact met ze te maken. Als je probeert indruk te maken op mensen die je leuk vinden, voel je je altijd leeg. Het is een zeer doordringend mechanisme dat het ego gebruikt om zichzelf te kalmeren wanneer de angst ontstaat om echt door een ander te worden gezien.

4. Je hebt angstige en irrationele gedachten

In de schaduw van jouw dagelijkse bestaan kun je last hebben van allerlei irrationele, storende gedachten. Je wordt je bewust hoezeer je ego jou bespeeld en hoe op deze manier je leven onder controle wordt gehouden. 

5. Je heroverweegt jouw zienswijze ten aanzien van ‘succes’.

Daar waar je in je tienjaren succes nog synoniem laat lopen aan geld en roem, realiseer je je nu dat succes eigenlijk een hele andere betekenis heeft. Langzaam ontdek je dat rijkdom de wijsheid is die je verder helpt in jouw leven en dat succes staat of valt met de mate waarin jij je leven kunt vervullen met authenticiteit, integriteit en vertrouwen. Lees ook: we hebben anderen nodig!

6. Je begint te begrijpen waar mensen het over hebben.

Je krijgt langzaam maar zeker het besef dat de meerderheid van de mensen op een verdoofde, niet-verbonden automatische piloot leeft waarin veel, tot aan hun interesses en partnerkeuze toe, meer wordt gekozen op basis van wat de “maatschappij” verkiest en minder op basis van hoe ze zich echt voelen.

7. Je begint te herkennen en te voelen wat echt lijden is.

Ons vermogen om empathisch te reageren, neemt toe. Voorheen dachten we dat we konden voelen wat een ander voelt wanneer hij/zij lijdt. Nu kunnen we daadwerkelijk meevoelen. We staan meer open voor andermans lijden. Het resoneert meer en we willen daarin ook een hand uitreiken.

Casus vervolg:

De reis van Thomas om uit te vinden wat bij hem past en waar hij vervulling in gaat vinden, is op een punt gekomen dat Thomas vaker in de war is dan dat hij helderheid heeft over welk pad voor hem klaarligt. Toch is hij helder over één ding: zelfs de wiebeligheid van alles wat hij momenteel ervaart is beter dan de automatische piloot waarin hij zat. Thomas laat steeds vaker aan mensen zien in welk proces hij zit. Hij krijgt vele malen afkeurende, weinig empathische reacties maar het deert hem niet. Thomas is vastberaden. Ook al heeft hij last van allerlei irrationele angsten, hij wil dit proces voortzetten.

Als je aanvoelt dat je deze fase moet doorlopen om een bewuste staat van zijn te bereiken, kan het je helpen om een lijst je te maken van dingen die je graag doet als je het even niet meer ziet zitten. Als je inderdaad plat op je rug op de grond ligt en niet de energie hebt om overeind te komen. Vraag iemand om je te helpen en doe leuke dingen. Niet om jezelf af te leiden en niet te voelen wat je voelt, maar om weer energie op te doen.

Ga dansen. Breng een bezoek aan de dierentuin. Koop een ijsje. Speel een potje Skip-bo. Ga vrijen. Leen iemands hond en maak een strandwandeling. Voer de eenden in het park. Ik weet niet wat je gelukkig maakt. Maar jij wel. Maak een lijst: nu, vandaag. Beschouw het als een recept voor toenemende tevredenheid.

Oog in oog met de vijand

Oog in oog met de vijand

De reis van een held (6)oog in oog met de vijand en de kunst van mislukken.

Waar hebben we het over als we spreken van oog in oog met de vijand en de kunst van het mislukken?

Terwijl we door deze reeks over de volwassenheid van mensen gaan, is het zinvol op te merken dat de staat van menselijke volwassenheid niet dé manier is om naar het fenomeen volwassenheid te kijken. Deze serie gaat niet over de “enige” manier om onvolwassen aspecten in jezelf te verlaten, maar het is een waardevolle aanpak, die krachtige voordelen, in termen van inzichten,  oplevert alleen al door het patroon te bestuderen.

De zesde stap van de Hero’s Journey, geëxtraheerd uit talloze verhalen van over de hele wereld, is dat de “ik” word geconfronteerd met het Kwaad – welke zijn gezicht laat zien door verslagenheid, mislukking of falen.

Dit is het moment in de originele “Star Wars” waarin Obi-Wan Kenobi wordt gedood door Darth Vader. In “Casablanca” is dit punt waarschijnlijk het moment waarop het lijkt alsof Rick alle principes heeft uitverkocht en een deal heeft gesloten met de nazi’s om Laslo gevangen te zetten en met Ilsa te ontsnappen. En in de Wizard of Oz is stap 6 het moment waarop Dorothy de kraaien moet wegjagen op haar weg, via Yellow Brick road. En ze komt dan de vogelverschrikker tegen en de leeuw. Zij worden haar bondgenoten. Op weg naar huis neemt de kwade heks ze gevangen. Hun eerste ontmoeting met het kwaad. 

Stap 6: oog in oog met de vijand en de kunst van mislukking

Nu, eindelijk uit zijn comfort zone, wordt de held geconfronteerd  met een steeds moeilijkere reeks uitdagingen en hij/zij wordt op verschillende manieren getest. Op het pad naar volwassenheid bevinden zich talloze obstakels; of het nu fysieke hindernissen zijn of mensen die erop gebrand zijn om zijn vooruitgang te dwarsbomen, de held moet elke uitdaging overwinnen die hij of zij op zijn weg naar zijn ultieme doel tegenkomt. 

De held moet uitvinden wie te vertrouwen is en wie niet. Hij kan bondgenoten verdienen en vijanden ontmoeten die, elk op hun eigen manier, hem zullen helpen voorbereiden op de nog grotere beproevingen die nog moeten komen. Dit is het stadium waarin de held aansprak mag doen op zijn vaardigheden en / of krachten. Waarop hij getest wordt. Elk obstakel helpt ons een dieper inzicht in zijn karakter te krijgen en zich nog meer met hem te identificeren.

Onze grootste vijand zijn wij zelf

De zesde stap in de reis van volwassenheid – de fase van oog in oog met de vijand – betreft de fase waarin we onze eigen demonen onder ogen komen. Onze grootste vijand zijn wij zelf. We hebben bijvoorbeeld last van die indringende interne stem die ons vertelt wat goed en fout is. Die spreekt in termen van alles of nooit en welke ons bekritiseert en schuldig laat voelen.

Het zijn onze gedachten van het geconditioneerde zelf die we geloven alsof zij de waarheid verkondigen. Het is ook mogelijk om ervoor kiezen om niet persé te geloven wat we denken. Daarnaast is het mogelijk dat de vijand een verslaving is waar je niet vanaf komt. Of een depressie. En wellicht een ex die je niet met rust laat?!

Om te weten hoe ver je kunt gaan, moet je ver gaan

Er is nog iets belangrijks te begrijpen over deze stap: mislukking is een absoluut essentieel en onvermijdelijk onderdeel van het groeiproces. Als je niet faalt, is de kans groot dat je niet geprobeerd hebt. Of zoals iemand het onlangs uitdrukte: “de enige manier waarop je weet hoe ver je kunt gaan, is door te ver te gaan.” Je kent ze vast wel; de verhalen van bedrijven en mensen die dwars door afwijzing en vele malen ‘nee’ horen, de drive en volharding vonden om zichzelf op te werken naar succes. Oftewel: voor onze persoonlijke ontwikkeling in volwassenheid, is dat niet anders.

Wat iets tot jouw vijand maakt is de relatie die jij ermee aangaat

artikel:oog in oog met de vijand en de kunst van mislukken
Geprobeerd. Gefaald. Het maakt niet uit. Start opnieuw. Faal nog een keer. Faal nog beter. - Samuel Beckett

Hoe gemotiveerd ben jij?

Elke stap die je zet zonder het gewenste resultaat, leert je iets over jezelf en je drijfveren. Ben je werkelijk gemotiveerd? Hoe vastberaden ben je? Dergelijke reflecties kun je inzetten om jouw leven verder vorm te geven op de manier zoals jij deze wenst. Vraag jezelf:

  • Wat heb ik van dit falen geleerd?
  • Is het mogelijk om een andere, positievere term te gebruiken op de resultaten van deze acties?
  • Kan ik nagaan wat het grootste “falen” in het leven van mijn belangrijkste rolmodel was?Zo ja, hoe ging hij of zij ermee om?

Casus vervolg:

Thomas is zich nu bewust van het feit dat hij erachter moet komen wat bij hem past. En niet meer afgaan op wat de omgeving van hem wil. Hij heeft zijn eigen beproeving te gaan. Onder aanmoediging van zijn coach, die alle vertrouwen in Thomas heeft, experimenteert hij nu met ervaringen opdoen. Hij ontmoet nieuwe mensen, is activiteiten aan het ondernemen die al ooit zijn aandacht hadden, zoals fietsen en op dansles gaan. Thomas merkt dat hij nogal gehinderd wordt door allerlei storende gedachten als het gaat om al dat nieuws. Zijn coach stelt hem gerust en zegt dat het onderdeel is het uit je comfort zone komen. Het is zijn stem van de angst die zegt; ‘wat als…?’ Thomas zet door en merkt dat hij, ondanks alle wiebelige gevoelens die deze stappen opleveren, hij plezier beleeft.

We hebben anderen nodig!

We hebben anderen nodig!

De reis van een held (5)we hebben anderen nodig.

In deze serie over het bewustzijn als volwassen mens, hebben we al een kleine tocht gemaakt; omgaan met onze negatieve emoties, je angst overwinnen, verantwoordelijkheid nemen en kwamen we aan in het gebied van de tussentijd. De overgangsfase van waar je zit in je leven naar de helderheid vinden wat je bestemming wordt. Deze vijfde stap betreft de fase waarin je je gaat realiseren dat als je nieuwe vaardigheden nodig hebt om daar te komen waar je zijn wil, je anderen nodig hebt. En m=sta jej jezelf dat toe? 

Stap 5: we hebben bondgenoten nodig om verder te kunnen

De held is over de drempel die het gewone onderscheid van het buitengewone; hij/zij heeft de beproevingen doorstaan en wordt nu ‘heimelijk’ geholpen door de adviezen, amuletten en geheimzinnige handreikingen van helpers.Voor het eerst ontdekt de held dat het goedaardige kracht is die hem ondersteunt. Het vertrouwen groeit en het verlangen naar momenten van overwinning, eveneens. Deze zijn vooralsnog tijdelijk van aard. 

De vijfde stap in de reis van volwassenheid betreft het opdoen van nieuwe vaardigheden en ervaringen en daarbij de mensen toelaten die je daarbij kunnen ondersteunen.  De reden om stil te staan bij deze fase is simpel en tegelijkertijd essentieel om verder te kunnen. Als je namelijk het gevoel hebt dat je momenteel niet de mogelijkheid hebt om iets te doen, onthoud dan dit:  Het ontbreekt je in deze fase voornamelijk aan de afwezigheid van de juiste informatie én aan de ondersteuning die je helpen om verder te komen. Dit betekent niet dat je het geloof mist dat je je dromen kunt realiseren, maar dat je je realiseert dat er een kloof ligt tussen je huidige capaciteiten en de capaciteiten die nodig zijn om je droom te realiseren.

Welke vaardigheden of welke informatie heb je nodig om je doel te bereiken? Om verantwoordelijkheid te nemen in de drie belangrijke levensgebieden van je leven? Werk/zingeving, gezondheid en relaties? Als je op alle drie tegelijk richt, bestaat het niet dat je onbewust blijft. Kinderen mogen zich richten op hun vriendjes en daar alle aandacht voor hebben. Elk wakker volwassen mens heeft zijn/haar aandacht op al deze gebieden nodig. En dat is niet niks. Dat gaat je niet in je eentje lukken. Je gaat hoe dan ook andere mensen nodig hebben. In een traditionele samenleving zou dit een kring van oudsten zijn geweest, de oude mannen en oude vrouwen van de stam. Als groep waren ze de opslagplaats van alle nuttige kennis die iemand in de stam ooit heeft ontdekt. Dit is waar de jongere leden naartoe zouden gaan om te leren hoe ze elke stap van het leven moesten hanteren.

Mentoren, coaches, leraren – deze mensen vullen de gaten in je kennis op, ondersteunen je als je je je somber voelt, helpen je om in jezelf te geloven als je de hoop hebt verloren. Ze zijn over het algemeen nieuwsgierig, geven eerlijke feedback en kunnen je tot nieuwe inzichten brengen. Ze kunnen vrienden zijn, zolang ze je ondersteunen om je beste te zijn. Je allerbeste bondgenoot zal je partner zijn, iemand waarop je 100% kunt vertrouwen om je de waarheid te vertellen, op je hoede te zijn en je te helpen je aan jezelf te houden.

ONMOGELIJK IS SLECHTS EEN MENING

Thomas is inmiddels een aantal keer bij zijn coach geweest. Er is een nieuwe, onbekende wereld voor hem open gegaan. Hij realiseert zich nu hoezeer hij zijn keuzes in het leven heeft laten afhangen van wat zijn ouders wilden voor hem. Hij leefde het leven wat zijn ouders hadden gewild. Nu hij zich hier bewust van is, krijgt hij een nieuwe uitdaging: wat is werkelijk van hem? wat past bij wie hij is? weet hij eigenlijk wie hij is en kan Thomas daar contact mee krijgen.

Rolmodellen passen ook in deze categorie: mensen die hebben bereikt wat jij in je leven wilt bereiken. En voor alle duidelijkheid: dat kan op vele gebieden zijn, niet alleen maar carriëre. Ik heb zelf een aantal inspiratiebronnen gehad in mijn leven. Zij hebben mij verder gebracht op mijn pad, zowel ten aanzien van mijn werk alswel mijn gezondheid en zeer zeker mijn relaties. Nog steeds bel ik ze op als ik advies nodig heb. Door goed om je heen te kijken, anderen te bestuderen en door nieuwsgierig te zijn, leer je veel over jezelf. Waar ga je op aan? Wat maakt je enthousiast? Een belangrijke vraag is: hoe gebruiken ze hun geest, lichaam en hart anders dan jij die van jou gebruikt? Als de verschillen aantrekkelijk zijn voor jou en in overeenstemming zijn met jouw eigen waarden, ga er dan voor! Zo niet, vind dan nieuwe rolmodellen.

Wil je je volwassen reis in een bewuste staat voortzetten, is het jouw verantwoordelijkheid om te erkennen dat je anderen nodig hebt om verder te komen in jouw leven. En geloof me, zodra je alle info hebt die je nodig hebt om je vaardig c.q. moedig genoeg te voelen om de reis voort te zetten. is er niets meer wat jou tegenhoudt het volwassen leven te leiden waar je naar verlangt – inclusief de emotionele vrijheid om je dromen te vervullen. Mocht je nu allerlei gedachten in je hoofd krijgen die je daarvan weghouden, weet dan dat dit excuses zijn. De stem van angst staat paraat en brengt je weer terug naar stap 2 in volwassenheid. Ook helemaal goed. Deze beproeving is zeer gewenst: het dient namelijk jouw belang om angst plaats te laten maken voor moed, daadkracht en uiteindelijk liefde. Voor het leven dat je wenst.